ابزار هفت‌گانه کنترل آماری فرآیند

کنترل آماری فرآیند (SPC) مجموعه‌ای توانا از ابزارهای حل مشکل است که باعث ثبات در فرآیندهای تولید شده، توانایی را در تولید محصول با کیفیت بالا می‌برد. این تکنیک، مجموعه‌ای از هفت ابزار قوی است که به آنها «ابزار هفت‌گانه کیفیت» می‌گویند.ابزار هفت‌گانه کنترل آماری فرآیند از دیرباز در سازمان‌ها، مورد استفاده واقع می‌شود، به طوری که هم اکنون آشنایی با این ابزار یکی از الزامات بخش کنترل کیفیت هر سازمان است. این ابزارها عبارتند از:

برگه ثبت داده‌ها- هیستوگرام- نمودار پارتو- نمودار علت و معلول- نمودار تمرکز نقص‌ها- نمودار پراکندگی- نمودار کنترل

استفاده از این ابزارها باید به یک نگرش و تفکر در سازمان تبدیل شود. در صورت تحقق این امر، استفاده از ابزارهای هفت‌گانه کنترل آماری فرآیند به بخشی از کارهای روزانه سازمان تبدیل شده و آن را در مسیر دستیابی به اهداف بهبود کیفیت قرار می‌دهد.

1- برگه ثبت داده‌ها:

در مراحل اولیه اجرای SPC غالبا جمع‌آوری اطلاعات مورد نیاز درباره فرآیند مورد مطالعه، ضروری است. برگه‌های ثبت داده‌ها برای شکل دادن به داده‌های جمع‌آوری شده در قالبی معین استفاده می‌شوند تا بتوان به سادگی از داده‌ها استفاده و آنها را تحلیل کرد. برگه‌های ثبت فراوانی داده‌ها، نقش بسزایی در اجرای SPC ایفا می‌کنند. اطلاعات ثبت شده در این برگه‌ها به عنوان ورودی، برای تجزیه و تحلیل داده‌ها و رسم نمودار مورد استفاده قرار می‌گیرد.

2- هیستوگرام:

هیستوگرام نوعی نمودار میله‌ای است که به کمک آن می‌توان داده‌ها را تشریح کرد. در هیستوگرام، تعداد زیادی از داده‌ها در قالب خاصی طبقه‌بندی می‌شوند تا بتوان آنها را ساده‌تر درک و تحلیل کرد. بدیهی است گروه‌بندی و نمایش ترسیمی داده‌ها به اخذ تصمیم منطقی و مؤثر کمک می‌کند. هیستوگرام، تصویری از داده‌ها ارائه می‌کند که توسط آن می‌توان سه ویژگی زیر را ساده‌تر مشاهده کرد:

شکل توزیع فراوانی داده‌ها- موقعیت یا تمایل مرکزی توزیع- پراکندگی یا گسترش توزیع

نمودار هیستوگرام برای نشان دادن نحوه توزیع احتمالی یک فاکتور در یک دامنه معین بکار گرفته می شود. این نمودار می تواند فراوانی را نسبت به دامنه نشان دهد. بطور مثال این نمودار می تواند نشان دهد که در کنترل 100 قطعه نمونه برداری شده، در هر محدوده، فراوانی قطعه چقدر بوده است. این نمودار همچنین تابع توزیع احتمالی یک فاکتور را به روشنی نشان می دهد.

3- نمودار پارتو:

نمودار پارتو، نمودار میله‌ای است که علل مشکلات به وجود آمده را با فراوانی آنها مقایسه می‌کند. نام این نمودار، از نام یک دانشمند ایتالیایی علوم اجتماعی به نام «ویلفرد پارتو» گرفته شده است. براساس اصلی که وی در مورد اقتصاد بیان کرد، 80% مسائل از 20% علل ناشی می‌شوند. به عبارت دیگر، اگر چه ممکن است برای مسائل موجود، علل بسیار زیادی وجود داشته باشد، ولی تعداد اندکی از این علل اهمیت دارند و با رفع آنها می‌توان بخش اعظم مسائل را حل کرد.به کمک نمودار پارتو می‌توان علل مختلف به وجود آمدن نتایج نامناسب را طبقه‌بندی کرد و به سرعت و روشنی نشان داد که کدام دسته از علل از اهمیت بیشتری برخوردار است. برای رسم نمودار پارتو، ابتدا باید درصد فراوانی علل مختلف را تعیین و سپس آنها را به ترتیب صعودی مرتب کرد. روی نمودار، میله متناظر هر کدام از علل با همان ترتیب صعودی رسم می‌شود و با محاسبه جمع تجمعی درصد فراوانی‌ها، می‌توان عللی را که باعث بروز حدود 80% مشکلات شده‌اند تعیین کرد.نمودارهای پارتو به طور نسبتاً وسیع در کاربردهای غیر تولیدی روش‌های بهبود کیفیت استفاده می‌شوند. به طور کلی، نمودار پارتو از مفیدترین ابزارهای هفت گانه کنترل آماری فرآیند است و کاربردهای آن در برنامه‌های بهبود کیفیت بستگی به میزان خلاقیت تحلیل‌گر دارد.

4- نمودار علت و معلول:

زمانی که عیب، اشکال و یا اشتباهی شناسایی می‌شود باید علل بالقوه آن نیز تعیین گردد. در مواقعی که مجموعه علل بروز مشکل واضح نیست، یا فقط دو یا چند مورد از آنها مشخص است، نمودار علت و معلول می‌تواند ابزار مفیدی برای شناسایی علل بالقوه باشد.

نمودار علت و معلول با نام نمودار «ایشی کاوا» یا نمودار «استخوان ماهی» نیز شناخته می‌شود زیرا این نمودار توسط دکتر ایشی کاوا در سال 1943 مطرح شد و از طرف دیگر، شکلی شبیه یک استخوان ماهی دارد که مشخصه کیفی در سر آن قرار گرفته و علت‌ها، شکلی همانند استخوان ماهی ایجاد می‌کنند. مراحل تهیه نمودار علت و معلول عبارتند از:

1-       مشکل یا معلولی که باید تجزیه و تحلیل شود را تعریف کنید.

2-    گروهی برای انجام تجزیه و تحلیل‌های مورد نیاز تشکیل دهید. (در اغلب موارد گروه بهبود کیفیت علل بالقوه ایجاد مشکل را از طریق طوفان ذهنی تعیین می‌کند)

3-       خط مرکز را رسم کرده، مشکل (معلول) را در سمت راست آن (در جلو پیکان) قرار دهید.

4-       گروه‌های علل بالقوه را تعیین و آنها را از طریق جعبه‌هایی به خط مرکزی متصل کنید.

5-    علل ممکن را شناسایی کرده و آنها را در گروه‌های تعیین شده در مرحله 4 قرار دهید. در صورت نیاز گروه‌های دیگری تشکیل دهید. علل باید تا پایین‌ترین سطح فهرست شوند.

6-       علل را رتبه بندی کنید تا آنهایی که اثر زیادی بر مشکل دارند شناسایی شوند.

نمودار علت و معلول برای بررسی علل و مشکلات در فرآیندها مفید است، این تحلیل می‌تواند همراه یک نمودار پارتو انجام گیرد.از نمودار پارتو برای تشخیص مهمترین علل ایجاد مشکل استفاده می‌شود تا اقدام اصلاحی در مورد عمده‌ترین علل انجام گیرد.

5- نمودار تمرکز نقص‌ها:

نمودار تمرکز نقص‌ها، تصویری است از یک محصول که آن را از ابعاد مختلف نشان می‌دهد. با استفاده از این شکل می‌توان محل یا محل‌های ایجاد عیب را بر روی محصول مشخص کرد و مورد تجزیه و تحلیل قرار داد.در بسیاری از فرآیندها استفاده از این ابزار به دلیل سادگی آن مفید و کارساز است، زیرا اپراتورها فقط با علامت زدن محل تمرکز عیب را شناسایی می‌کنند. اگر اطلاعات مربوط به عیب‌های مختلفی که با بررسی تعداد مناسبی محصول بدست آمده‌اند، روی نمودار تمرکز نقص‌ها رسم شوند، آنگاه در اغلب موارد منابع ایجاد اشکال به راحتی شناسایی می‌شوند. نمودار تمرکز نقص‌ها یکی از ابزارهای بسیار مفید شناخت مشکل در صنایعی نظیر آبکاری، رنگ‌کاری، ریخته‌گری ماشین‌کاری و مونتاژ به حساب می‌آید.

6- نمودار پراکندگی:

نمودارهای پراکندگی انواع مختلفی دارند که از میان آنها می‌توان نمودار همبستگی و نمودار پراکندگی در محدوده تلرانسی را نام برد.

6-1- نمودار همبستگی:

از نمودار همبستگی برای پی بردن به رابطه بالقوه بین دو متغیر استفاده می‌شود. برای رسم این نمودار، داده‌ها به صورت زوجی نظیر (x_i , y_i)، n ...، 3، 2، 1i= تهیه می‌شوند. مقدار yi برحسب مقدار xi روی این نمودار رسم می‌شود. طریقه رسم نقاط روی نمودار، نشان‌دهنده نوع رابطه موجود بین دو متغیر است و میزان همبستگی آنها را تعیین می‌کند.معمولاً برای تحت کنترل درآوردن فرآیندها لازم است که عوامل وابسته در آن فرآیندها شناسایی شود. اگر یکی از این عوامل، تحت کنترل باشد، به علت همبستگی‌اش با عامل دیگر، آن عامل نیز تحت کنترل خواهد بود. در این جا است که استفاده از نمودار همبستگی معنا می‌یابد.

6-2- نمودار پراکندگی در محدوده تلرانس:

با استفاده از این نمودار می‌توان به شکل و میزان پراکندگی تولیدات در محدوده تلرانسی نقشه یا خواست مشتری پی برد. برای رسم این نمودار، حدود تلرانس باید روی محور عمودی و نیز زمان نمونه‌گیری از فرآیند روی محور افقی تعیین شود. در هر بار نمونه‌گیری از فرآیند تولید، نقاط حداقل و حداکثر ثبت شده در نمودار توسط خطی به هم متصل می‌شوند. در جاهایی که نقاط به علت مساوی بودن مقادیرشان با یکدیگر روی هم رسم می‌شوند، تعداد آنها توسط عدد نشان داده می‌شود.در گام آتی ابزار هفتم یعنی نمودار کنترل وانواع را به بحث می نشینیم ومزیتهای آن را بررسی می نماییم...